Ojczyzna Pana

Większości z nas wydaje się, że o życiu Jezusa wiemy prawie wszystko, a przynajmniej wiele. Ale czy kiedykolwiek zastanawialiśmy się nad światem, który był Jemu współczesny? Wbrew pozorom sytuacja panująca wówczas w Judei była bardzo skomplikowana.
Sama nazwa Judea, którą określamy tereny obecnego Izraela na przełomie epoki przed- i pochrystusowej, pochodzi z czasów podbojów Aleksandra Wielkiego i stanowi grecką wersję nazwy Królestwa Judy, czyli jednej z dwóch części na jakie rozpadło sie państwo Salomona.

Najpierw Machabeusze
Aby zrozumieć ów stan należy cofnąć się do roku 142 p.n.e.*, kiedy to w wyniku powstania Machabeuszów powstało Państwo Machabeuszy. Izraelici uwolnili się spod postępującej hellenizacji, jaką narzucili im Seleucydzi i formalnie stali się lennikami Syrii, chociaż zachowali dużą autonomię. W nowo powstałym państwie przez cały czas jego istnienia toczyły się nieustanne spory, walki wewnątrz dynastii Machabeuszy, które osłabiały państwo. W międzyczasie Judea stała się lennikiem Rzymu, w zamian otrzymując gwarancje zachowania praw Żydów do Syrii, które wymusili na niej Rzymianie. Postępujący proces osłabiania państwa przed kolejnym z nieudolnych władców doprowadził Judeę na skraj przepaści. Przez Państwo Machabeuszy nieustannie przetaczały się wojny domowe, a rządzący wtrącali się do spraw sąsiadów prowokując konflikty.
W latach 60. p.n.e. do jednego z takich konfliktów wtrącili się Rzymianie. Takie ingerencje w sprawy sąsiadów lub wasali były dla Rzymian bardzo charakterystyczne. Poprzez skłócanie narodu wewnętrznie, osłabiali przeciwnika i podbijali go. Wkrótce Pompejusz, późniejszy członek I triumwiratu, podbił Syrię. Wraz z nią armia rzymska zajęła całą Judeę wraz z Jerozolimą. Została tam utworzona prowincja rzymska – Syria – którego Judea była częścią. Jednak Judea zachowała pewną dozę autonomii. Ówczesny władca, Hyrkan II, został zdegradowany z pozycji króla do stanowiska arcykapłana. W 47 p.n.e. otrzymał on od Juliusza Cezara tytuł etnarchy. Rzeczywistą władzę sprawował rzymski zarządca Idumei Antypater.

Następnie Herod Wielki…
W 42 p.n.e. na scenę polityczną wkroczył syn zarządcy, Herod, nazwany później Wielkim. Został wówczas mianowany tetrarchą Galilei. (Tytuł tetrarchy Rzymianie nadawali władcom mniejszych państw azjatyckich. Określenie to nie ma nic wspólnego z tetrarchią Dioklecjana). Początek panowania Heroda był niespokojny, oddania władzy żądał Antygon, który uważał się za prawowitego władcę. Ów czas Herod spędził w Rzymie, gdzie przebywając w towarzystwie Oktawiana Augusta zyskał jego przychylność, gdy powrócił do Judei był już mianowany królem
Herod Wielki prowadził rządy silnej ręki. Pozbawiony skrupułów władca na pierwszym miejscu w hierarchii wartości stawiał lojalność wobec władz w Rzymie, dzięki czemu zaskarbił sobie łaski Oktawiana, któremu zależało na spokoju na wschodzie. Podstawą jego rządów była twarda polityka fiskalna, która opierała się na armii skutecznych poborców podatkowych, zwanych celnikami. Byli oni najbardziej znienawidzoną grupą społeczną w Judei, ponieważ często pobierali więcej, niż nakazywały przepisy, a nadwyżkę zatrzymywali dla siebie. Herod Wielki zbudował sobie silną pozycję nie tylko w Rzymie, ale także w lokalnej społeczności. Ów władca większość swojej uwagi skupiał na budowaniu, w szczególności rozbudowie miast już istniejących (Jerycho) i tworzeniu nowych (Cezarea). Poza tym Herod Wielki nie zaniedbywał swojego dworu, na który przeznaczał część zebranych podatków.
My, chrześcijanie, Heroda Wielkiego znamy raczej z wydarzeń opisanych na kartach Nowego Testamentu, czyli rzezi niewiniątek, niż z jego wkładu w rozwój Judei. Wspomnienie o nim znajdziemy w opisie narodzin Jezusa. W Ewangelii wg św. Mateusza znajduje się relacja ze spotkania \”magów ze Wschodu\” z królem Judei, Herodem. Na prośbę anioła we śnie mędrcy wracają do domu inną drogą, a Święta Rodzina ucieka do Egiptu. Mateusz wspomina też o rzezi niewiniątek, dokonanej na polecenie Heroda. Józef, Maryja i Jezus wracają do Nazaretu dopiero po jego śmierci. Józef obawia się, że może im grozić również syn Heroda, Archelaos, jednak anioł uspokaja ich i zapewnia, że nic złego się im nie stanie. W tym miejscu należy wspomnieć, że Herod Wielki zmarł w 4 roku p.n.e., natomiast Jezus z rodziną przebywał w Egipcie około dwóch lat, zatem musiał urodzić się najpóźniej w 6 roku p.n.e.

Awers przedstawia popiersie z profilu cesarza Wespazjana. Dookoła głowy znajduje się napis: IMP CAESAR VESPASIANVS AVG TR P (Imperator Cesarz Wespazjan z Władzą Trybuna). Rewers przedstawia kwadrygę triumfalną z podpisem: TRIVMP AVG (Triumf Imperatora).… i jego syn, Antypas
Po śmierci Heroda Wielkiego Judea pogrążyła się w kryzysie. Przede wszystkim starano się uzyskać trochę więcej autonomii od Rzymu, czego wyrazem było usunięcie złotego orła ze Świątyni. Po śmierci władcy kraj został podzielony pomiędzy jego synów: Antypasa (Galilea), Filipa (Golan) i Archelosa (Judea). Bracia rywalizowali ze sobą, jednak żaden z nich nie miał wystarczającej siły, by pokonać pozostałych. Już w 6 roku n.e. Archelos został usunięty z urzędu a jego ziemie włączono pod bezpośredni zarząd rzymskich namiestników.
Antypas (Herod Antypas) również pojawia się na kartach Ewangelii. Po raz pierwszy św. Łukasz wspomina o nim przy okazji opisu chrztu Janowego. Przy określeniu czasu akcji pojawia się stwierdzenie

\”w piętnastym roku panowania cesarza Tybieriusza (…), Herod był tetrarchą Galilei, Filip zaś, brat jego, tetrarchą Iturei i Krainy Trachonickiej\” (Łk 3,1).

U św. Łukasza znajduje się także wspomnienie o uwięzieniu Jana Chrzciciela przez Antypasa. Doszło to tego ponieważ Jan otwarcie krytykował związek Antypasa z Herodiadą, wnuczką swojego ojca i żoną brata Filipa. Nie był jednak skłonny skazać go na śmierć, jednak uczynił to na życzenie swojej córki, która oczarowała go tańcem. Opis męczeństwa św. Jana Chrzciciela możemy znaleźć u św. Mateusza i Marka.
Wreszcie Herod Antypas bierze udział w \”procesie\” Jezusa przed Męką. Kiedy przyprowadzono Jezusa do Piłata, ten dowiedział się, że Jezus pochodzi z Galilei i odesłał go do Heroda. Ten ucieszył się ze spotkania z Mesjaszem i zażądał od niego jakiegoś znaku. Gdy nie uzyskał tego, co chciał, wyszydził go i odesłał do Piłata.
Herod Antypas został wygnany z Galilei przez chorego psychicznie cesarza Kaligulę w 39 roku n.e. Wcześniej, bo w 33 lub w 34 roku zmarł brat Antypasa, Filip. Początkowo jego ziemie Wyberiusz wcielił do prowincji Syrii, jednak późniejszy władca Rzymu, Kaligula przekazał te tereny oraz dawne ziemie Antypasa Agryppie I, wnukowi Heroda Wielkiego. Po krótkich (41-44 n.e.) rządach na jego miejsce wstąpił Agryppa II, którego władza była mocno ograniczona.

Prokuratorzy na koniec
Następnie Judea dostała się pod rządy prokuratorów rzymskich a jej ziemie stały się integralną częścią prowincji Syrii. Okres rządów prokuratorów był dla Żydów szokiem. Dotychczas cieszyli się wolnością dotąd niespotykaną w Imperium Romanum. Posiadali prawo do organizacji swojego życia i tworzenia autonomicznych społeczności nie tylko w Judei, ale także w całym Rzymie. Poza tym nie mieli obowiązku służby wojskowej, uznawano prawo do szabatu, nie wzywając ich w tym czasie do urzędów. Jednak przede wszystkim byli zwolnieni z obowiązku uznawania boskości cesarza. Dla żydów, jako monoteistów, byłoby to bluźnierstwo i złamanie prawa. Dlatego też zamiast składać ofiary cesarzowi, ofiary te składano za pomyślność cezara.
Na ogół prawa żydów szanowano. Zdarzały się jedynie pojedyncze incydenty. W czasie swoich rządów, Kaligula nakazał na mocy wydanego przez siebie edyktu, umieścić w Świątyni Jerozolimskiej swój pomnik. Żydzi zaprotestowali przeciwko temu i ich prawa zostały zachowane. Wzięto pod uwagę brak wrogości przeciwko Rzymowi oraz fakt, że przeszkodę w postawieniu pomnika Kaliguli stanowiły względy religijne, a nie polityczne, na przykład wrogość do Rzymian.
Rządy prokuratorów w Judei pokazały, że ograniczenie praw społeczności może mieć duże konsekwencje. Żydzi, dotychczas lojalni wobec władzy rzymskiej i posłuszni jej, zaczęli się buntować. Sprzeciw budziła przekupność prokuratorów i ich polityka fiskalna. Początkowo były to małe, lokalne bunty. W 66 roku przerodziły się w ogólnonarodowe powstanie przeciwko Rzymianom, które zakończyło się pacyfikacją Jerozolimy przez wojsko i zburzeniem Świątyni, 11 września 70 roku n.e.

*W artykule celowo nie używam określeń przed i po Chrystusie, ponieważ nielogiczne byłoby wówczas stwierdzenie, że Jezus urodził się 6 lub 7 lat przed Chrystusem.