Czym jest teologia i po co się ją studiuje? Czy jest to nauka tylko dla wybranych – ludzi pragnących poświęcić swoje życie dla Chrystusa?
Sam termin „teologia” pochodzi od greckich słów: teos – bóg i logos – słowo, mowa, nauka, poznanie. Teologia jest więc nauką, traktatem o Bogu, słowem Boga o Bogu.
Oczywiście nie ma jednej, ogólnie przyjętej i obowiązującej definicji teologii. Można wyróżnić dwa typy określeń teologii: przedmiotowe oraz personalistyczne. Definicje przedmiotowe koncentrują się na przedmiocie teologii, czyli na Objawieniu, wierze, prawdach wiary, dogmatach. Natomiast definicje personalistyczne wskazują na Boga, Chrystusa, człowieka jako przedmiot teologii.
Teologia w ujęciu przedmiotowym
Do pierwszej grupy określeń teologii należy definicja sformułowana przez Y. Congar. Zgodnie z nią teologia to „wiedza (nauka), za pomocą której rozum chrześcijanina, wzmocniony i oświecony wiarą, usiłuje pojąć poprzez rozumowanie to, w co wierzy, to znaczy tajemnice objawione wraz z ich konsekwencjami”. A. Zuberbier opisuje wiedzę o Bogu jako „wnikanie przez wierzącego w treść swej wiary podanej w Objawieniu Bożym”. Według św. Anzelma teologia to po prostu wiara szukająca zrozumienia. Co ciekawe, zaprezentowane definicje teologii w ujęciu przedmiotowym wskazują, że jest to nauka, która w sposób naturalny powinna znajdować się w kręgu zainteresowań każdego chrześcijanina poszukującego racjonalnego uzasadnienia swojej wiary.
Teologia w ujęciu personalistycznym
W drugiej grupie określeń teologii akcent jest położony na Boga, Chrystusa, człowieka. Według A. Tanquerey’a teologia to „nauka, która przy pomocy Objawienia i rozumu rozprawia o Bogu i stworzeniach, o ile odnoszą się do Niego”. Podobnie I. Różycki określa teologię jako „naukę o Bogu i stworzeniach w świetle Bożego Objawienia”. Natomiast St. C. Napiórkowski rozszerza pojęcie teologii opisując ją jako „naukę zarówno o Bogu, jak o człowieku z jego środowiskiem w świetle Słowa Bożego danego nam najpełniej w Jezusie Chrystusie”. W tym ujęciu teologia to nauka podejmująca refleksję nad istotą Boga i człowieka, ich wzajemnej relacji i dialogu aktualizującym się w Słowie Bożym.
Typologia teologii
Wyróżnia się trzy główne rodzaje teologii: naturalną, fundamentalną i właściwą. Teologia naturalna, nazywana również teodyceą, traktuje o Bogu w świetle rozumu. Ma ona charakter filozoficzny i jest częścią metafizyki. Natomiast teologia fundamentalna bada i szuka uzasadnienia faktu, że Bóg objawił się w Chrystusie i jest wciąż obecny w Kościele. Próbuje zatem wykazać, że religia chrześcijańska posiada boską genezę. Bliska pojęciowo teologii fundamentalnej jest apologetyka, która korzystając z argumentów historycznych i racjonalnych stara się odeprzeć zarzuty godzące w podstawy chrześcijaństwa. Wreszcie teologia właściwa, zwana po prostu teologią, dzieli się na trzy obszerniejsze dziedziny: historyczną, systematyczną i praktyczną.
Pierwsza z dziedzin teologii – historyczna, nazywana również teologią pozytywną, obejmuje wiedzę z zakresu nauk biblijnych, w szczególności: wstęp ogólny do Pisma Św., wstępy szczegółowe do poszczególnych ksiąg Biblii, egzegeza biblijna (naukowa interpretacja treści Biblii, która przy pomocy analizy filologicznej, historycznej i teologicznej poszukuje sensu Słowa Bożego), teologia biblijna (syntetyczne ujęcie prawd objawionych w Piśmie Św.), patrologia (nauka historyczna o Ojcach Kościoła), patrystyka (wykładnia prawd wiary Ojców Kościoła), historia Kościoła oraz historia dogmatów i teologii.
Teologia systematyczna (doktrynalna), jako kolejna dziedzina właściwej nauki o Bogu obejmuje trzy rodzaje teologii: dogmatyczną, moralną i ascetyczną. Pierwsza z nich ” dogmatyczna ” w sposób rozumowy bada wszystkie główne zagadnienia doktryny chrześcijańskiej. Broni i wyjaśnia dogmaty, czyli zasady teologiczne podane przez Kościół do wierzenia jako niewzruszone prawdy. Wśród jej szczegółowych dziedzin można przykładowo wymienić: angeologię (nauka o bytach duchowych – aniołach), chrystologię (nauka o Jezusie Chrystusie), eklezjologię (nauka o Kościele), eschatologię (nauka o rzeczach ostatecznych i losie pośmiertnym człowieka). Teologia moralna jako drugi rodzaj teologii systematycznej porusza zagadnienia z dziedziny etyki, ścierania się dobra i zła w człowieku. Ostatnia z wymienionych to teologia ascetyczna. Dotyczy ona duchowości, rozwoju życia wewnętrznego.
Ostatnia z obszerniejszych dziedzin teologii właściwej to teologia praktyczna. W jej skład zaliczamy: homiletykę (nauka o układaniu i głoszeniu kazań), katechetykę (teoria katechezy), misjologię (nauka o ewangelizacji misyjnej), „theologia caritatis” (nauka o czynnej miłości bliźniego), liturgikę (nauka o liturgii, czyli ustalonym porządku i sposobie odprawiania nabożeństw i obrzędów religijnych), hodegetykę (nauka o metodach wychowania) oraz prawo kościelne.
Teologia a wiara
Z początkowych rozważań wynikało, że teologia jako poszukiwanie racjonalnego uzasadnienia wiary w rzeczywistości interesuje każdego prawdziwego chrześcijanina. Każdy wierzący nie jeden raz stawia sobie fundamentalne pytania w co wierzy, po co i jaki to ma sens. Na każdym etapie dojrzewania nasza wiara zmienia się, tak jak i sposób postrzegania świata. I jeśli rzeczywiście zastanawiamy się nad istnieniem Boga i sposobami Jego obecności w naszym życiu, prawdopodobnie zagłębiamy się w zagadnienia wiary studiując różne opracowania, dokumenty Kościoła, wypowiedzi hierarchów. W ten sposób, może nie do końca świadomie, uprawiamy swoją teologię wzbijając się na skrzydłach wiary i rozumu w stronę naszego Stwórcy.