Motyw matki w literaturze

W każdej, nawet najdawniejszej religii, mitologii pojawiają się postaci matek – często jako matka-Ziemia, matka-rodzicielka, dającej początek całemu życiu i rodzajowi ludzkiemu

Kojarzy się z beztroskim dzieciństwem, jest symbolem miłości, bezpieczeństwa, rodzinnego domu. Bycie matką najczęściej łączy się z jednoczesnym przeżywaniem radości i doświadczaniem cierpień, troskami, wielkimi nadziejami związanymi z dziećmi, ale też niepokojem o ich los. Matka miewa też w literaturze bardzo szerokie znaczenie, przede wszystkim jest matką-ojczyzną, matką-Polką, która wszystko oddaje ojczyźnie, cierpi, bowiem jej dzieci giną za kraj. Sporo uwagi poświęca współczesna, także feministyczna literatura matce samotnej z różnych przyczyn: śmierci męża, rozwodu, czy własnego wyboru.

Matka cierpiąca
Maryja w „Lamencie świętokrzyskim” jest to bardzo ważny utwór polskiej literatury, zabytek polszczyzny XV wieku, ale też wiersz, który w nieporównywalny sposób prezentuje emocje i uczucia matki płaczącej nad cierpieniem swojego dziecka. Niezwykle cenną cechą Lamentu jest ludzki wymiar bólu zawarty w utworze. Matka Boska nie występuje tu w roli wybranej Matki Boga, lecz utożsamia się z cierpiącymi matkami ludzkimi. Jest to symbol ludzkiego, nie boskiego doświadczenia. Najbardziej znany lament Matki Boskiej w języku łacińskim to „Stabat Mater Dolorosa”.
„Bogurodzica” jest modlitwą, pieśnią religijną, najstarszym hymnem polskim. Autor przedstawia Matkę Chrystusa jako błogosławioną wybrankę Boga. Tutaj Maryja otrzymuje cechy boskie, inaczej niż w „Lamencie świętokrzyskim”, gdzie prezentuje ludzki, matczyny ból.
Motyw matki cierpiącej ukazuje się już w mitologii ” mit o Demeter i Korze. Demeter to grecka bogini urodzaju. Jest matką, która nie chce pogodzić się z losem po stracie córki, porwanej przez Hadesa. Z tęsknoty uśmierciła całą przyrodę. Kiedy jednak Kora powróciła do matki, na ziemi zawitała wiosna. Także Niobe jest symbolem matczynego cierpienia. Bała zbyt dumna ze swego potomstwa, dlatego zazdrosna Latona wymordowała jej dzieci, a rozpaczającą Niobe Zeus zamienił w kamień.

Matka Polka
Pisarze liryczni w swojej twórczości upodobali sobie motyw matki Polki, do którego przypisywali los Polski (matka) i jej obywateli (dzieci). Jednym z pierwszych twórców był Adam Mickiewicz, który w wierszu „Do matki Polki” próbuje wykreować model wychowania młodego Polaka. Matka Polka to kobieta samodzielna, zdeterminowana, całe swoje życie poświęcająca dzieciom. Mickiewicz swój wiersz kieruje do polskich matek. Twierdzi, że niewola w kraju powoduje, że dzieci od małego powinny być przyzwyczajone do bólu, pracy i wczesnej, męczeńskiej śmierci. Matka ma przygotować syna do boju, do zwycięstwa. Syn ma walczyć ze świadomością, że zginie, bez chwały, bez zmartwychwstania. Szczególnie trudna jest rola matki, która musi wskazywać nie piękno, a okrucieństwo świata. Musi uczyć pogardy, a nie miłości. Zastanawiając się, czy takie wychowanie ma sens, trafiamy na wiersz Juliusza Słowackiego „Do matki”. W utworze tym spotykamy się już z wykształconym synem. Wychowanie matki odniosło sukces. Jej potomek jest zahartowany i przygotowany do boju na śmierć i życie. W „Elegii o chłopcu polskim” Krzysztofa Kamila Baczyńskiego wojna oddzieliła chłopca od matki. Trzeba było zapomnieć o wszystkim, aby przetrwać. Nie do końca jednak udało się wykorzenić ludzkie uczucia. Znak krzyża przed śmiercią świadczy o tym , że nie da się całkowicie zatrzeć człowieczeństwa.

Gdy matki zabraknie…
Karol I. Gałczyński w wierszu „Spotkanie z matką” twierdzi, że matka jest pierwszą i najważniejszą nauczycielką dla swojego dziecka. Przekazuje wiedzę o najważniejszych prawach rządzących światem. Gdy matki zabraknie, przypominają ją rzeczy codzienne, małe cuda przyrody, ponieważ jak pisze poeta: „ona mi pierwsza pokazała księżyc i pierwszy śnieg na świerkach”
W wierszu pt. „Matka” Zbigniew Herbert podkreśla, że matka nie tylko daje życie swemu dziecku, ale towarzyszy mu nawet, kiedy jest dorosłe. Stara się chronić je przed złem i zawsze wybacza błędy. Niestety, dziecko potrafi to docenić dopiero wtedy, gdy matki zabraknie.
Motyw matki w książce Tadeusza Różewicza „Matka odchodzi” skłania do refleksji o początku i końcu istnienia, o dzieciństwie i śmierci. Matka symbolizuje pełnię, w jakiej zamyka się ludzkie życie. Jerzy Liebert w wierszu „Matce” ukazuje, że rozstanie z nią jest smutniejsze niż jesienne krajobrazy, a najwięcej tęsknoty i miłości ma w sobie krótkie słowo „mamo”.

Powiedzieli…

Jest na świecie piękna istota, u której jesteśmy wiecznymi dłużnikami ” matka.
M. Ostrowski

Dom to wcale nie są ściany i sufity i podłogi, ale ręce naszej mamy
Anna Kamieńska

Nieludzkie piękno mistrzów a tu zwykła matka jej nos okulary i pacierz/ na stole moczopędna/ pietruszka z selerem sałatka/ i bardzo ludzka miłość.
Jan Twardowski

Bóg nie może być wszędzie, dlatego wynalazł matkę.
Matthew Arnold

Jeżeli Bóg posiada swój ołtarz w sercu matki, to ma swą świątynię w całym domu.
Johann Michael Sailer

Ludzie to zawsze dzieci swoich matek. Bez matki nie ma poety, nie ma bohatera.
Maksym Gorki

Przeklęty, kto zasmuca matkę swoją!
ks. Piotr Skarga