Pogrążony w ekstazie
Obraz, olej na płótnie Nawrócenie św. Pawła (w drodze do Damaszku) namalował Michelangelo Merisi da Caravaggio w latach 1600-1601.To arcydzieło Caravaggio znajduje się w kościele Santa Maria del Popolo w Rzymie. Prześladujący chrześcijan Szaweł z Tarsu jechał do Damaszku. Po drodze „olśniła go nagle światłość z nieba. A gdy upadł na ziemię, usłyszał głos, który mówił: Szawle, Szawle, dlaczego Mnie prześladujesz?” (Dz.9,1-6) Nawrócenie św. Pawła miało miejsce w południe. Tło obrazu Caravaggia jest mroczne, jakby wydarzenie miało miejsce nocą. Artysta chciał uzyskać wrażenie kontrastu między światłem z nieba a tłem, które jest mroczne. Artysta zrezygnował z namalowania Boga i aniołów, charakterystycznych dla jego czasów. Obecność Boga jest w dziele Caravaggio pokazana jako niezwykłe światło ogarniające postać leżącego na ziemi młodzieńca. Artysta kontrastował nadnaturalne światło ze zwykłą ciemnością nocy. Pogrążonemu w ekstazie, wznoszącemu ręce ku niebu Pawłowi przeciwstawił bardzo realistyczne wizerunki służącego i konia. Współcześni skrytykowali Caravaggia, oburzali się, że widz patrzy nie na twarz świętego, lecz na potężny zad koński, również częściowo widoczny w Boskim świetle. Zdumiewające jest przedstawienie Nawrócenia św. Pawła. Paweł – w przeciwieństwie do starej ikonografii – to odziany w rycerskie szaty młodzieniec, leżący pod brzuchem widmowego, białego konia. Oczy ma zaszłe bielmem, ręce wyciąga nieporadnie, jak ślepy. Zadumany starzec, przypominający żywo rembrandtowskich starców, duma nad upadłym wojownikiem, porażonym cudem łaski powołania. Wszystko jest najzupełniej realne, prawdziwe, namacalne, rzeczywiste. Św. Paweł Caravaggia to opowieść o psychologicznym działaniu łaski czy powołania. Dramat powołania wbrew woli przenosi się pod zamknięte dla świata powieki Szawła, który przeradza się oto w św. Pawła. Oszczędna i pozbawiona wszelkiej gadatliwości scena, choć pełna naturalistycznych detali, oddziela się geometryczną formą kompozycji prostokąta, zaostrzonego u dołu, godzącego ostrzem w powalonego Szawła. W jednym z rzymskich muzeów zachowała się wcześniejsza wersja dzieła, zupełnie odmienna. Jezus w towarzystwie aniołów nachyla się nad Pawłem, który znajduje się na pierwszym planie. Służący i koń stoją dalej, pogrążeni w mroku. Wszystko jest tradycyjne, zgodne z gustami ówczesnych odbiorców. Caravaggio nie był konformistą i zrezygnował z osiągnięcia łatwego efektu. Uznał, że istotą jego dzieła jest ukazanie nawrócenia jako wewnętrznego przeżycia. Stąd tak wielki nacisk na wyeksponowanie zwyczajnego otoczenia, kontrastującego z tym, co duchowe.
Za:
Leszek Śliwa, Światło nawrócenia
Ksawery Piwocki, Dzieje sztuki w zarysie, t. 2