Krytyka biblijna, czyli Biblia wzięta pod lupę

Krytyka biblijna to jedna z dziedzin biblistyki i zajmuje się badaniem tekstu Biblii. Jej celem jest formułowanie prawdziwych oraz obiektywnych wniosków na temat Pisma Świętego. Istniej co najmniej kilka rodzajów krytyki biblijnej: tekstowa, literacka, historyczna.

Pierwszy z rodzajów krytyki, tekstowa, bada zmiany następujące w tekście, np. podczas przepisywania. Nie ma bowiem osoby, która nie pomyliłaby się, przepisując tak dużą ilość tekstu. Do momentu wynalezienia druku Pismo Święte przepisywano wielokrotnie, więc nie ma się co dziwić, że nastąpiły zmiany i błędy. Istnieją warianty mimowolne (błędne zapisanie litery, sylaby, powtórzenia) oraz umyślne (np. dokonywanie poprawek w zakresie ortografii, poprawki egzegetyczne, doktrynalne)Gałęzią krytyki tekstowej jest krytyka zewnętrzna. Określa warianty i ich wartość. Oceniając je, trzeba wziąć pod uwagę znaczenie wieku, charakteru rękopisu, itd. krytyka wewnętrzna polega na ocenie, stosownie do tekstu, jego wartości wewnętrznej. Bez wątpienia nie jest to łatwa sztuka – trzeba bowiem wydać sąd o jakimś tekście w świetle informacji, które są dostarczane przez tradycję rękopisu. Poza tym, jak pisał papież Pius XII, krytyka musi łączyć ,,sumienne przestrzeganie wszelkich praw krytyki z najgłębszą czcią dla świętego tekstu”. Tak więc opinii, iż tekstu Biblii nie wolno poddawać żadnej ocenie, nie można uznać za prawdziwą.

Z kolei krytyka literacka bada i określa znaczenie tekstu. Analizuje też kompozycję tekstu, jego znaczenie, gatunek literacki księgi, a nawet, czy jest w pełni autentyczna czy może uległa retuszowi. Aby badać język, bez którego wszelkie badania filologiczne nie mają sensu, trzeba znać języki, w których została Biblia napisana, czyli hebrajski, grecki, aramejski. Badacz musi też przede wszystkim zwrócić baczną uwagę na sposób użycia i znaczenie poszczególnych słów, a to przecież zmieniało się przez wieki. Dlatego to jest ważne przy okazji krytyki literackiej. Nie wolno także zapominać o badaniu kompozycji – wykryciu planu autora. Należy bowiem ustalić formę literacką dzieła. To zadanie wcale nie należy do łatwych, ponieważ forma literacka wielu fragmentów Biblii nie jest wcale taka oczywista. Pisarze biblijni znali bowiem formy, które istniały w czasach spisywania Pisma. Jednak, jeżeli ustali się już formę księgi, to interpretacja nie należy do tak skomplikowanych.

Do krytyki literackiej należy też śledzenie genezy utworu, czyli okoliczności i przyczyn, wobec których powstał tekst. Jeśli istnieje taka możliwość, to trzeba ustalić miejsce i datę powstania i cel, w jakim dany utwór powstał.

Jak się okazuje, nie wystarczy znać tylko cel i treść badanej księgi, ale należy dowieść, czy jest ona dokumentem godnym zaufania czy też nie. Tym zajmuje się krytyka historyczna. Pierwszym czynnikiem wziętym pod uwagę jest tło historyczne, bez którego nie da się dobrze i w pełni rozumieć Pisma Świętego. Za bardzo istotne należy uznać osadzenie przez egzegetę tekstu danej księgi we właściwym środowisku historycznym. Krytyka historyczna ma za zadanie ustalić historię danego tekstu.