O duchowych potrzebach i towarzyszeniu duchowym w szpitalu

Sytuacje graniczne to dotkliwe doświadczenia życiowe, jak np. cierpienie, śmierć. Człowiek stając w obliczu własnej zagrożonej lub skończonej fizycznej kondycji stwierdza, że niewiele może już dokonać. Znajdując się w zaawansowanym stadium choroby tkwi w nieuchronnych antynomiach. Sprzeczności związane z akceptacją postępującej choroby, jej konsekwencji i ekspansji powodują nieprzekraczalne duchowe i egzystencjalne ograniczenia. Te sytuacje systematycznie ewoluują i nawarstwiają stając się coraz trudniejszymi do zniesienia. Jednocześnie posiadają one wielką moc w odsłonięciu człowiekowi prawdy o nim samym.
Obserwacja domaga się uświadomienia faktu, że człowiek jest istotą kruchą. Najtrudniej przychodzi pod tym oznajmującym i neutralnym stwierdzeniem zobaczyć siebie. Od tego momentu rozpoczyna się świadoma choroba. Troska o powrót do zdrowia staje się najważniejszym celem i dążeniem, któremu podporządkowane zostają inne sprawy.
Uważam, że bardzo wiele cierpień jest zupełnie niepotrzebnych i z łatwością można ich uniknąć. Mam na myśli przypadki, kiedy ludzie chcą zrealizować takie rzeczy, które absolutnie przekraczają ich możliwości.

Choroba

jest granicznym doznaniem szczególnie, kiedy jest ona długotrwała i poważna w nieodwracalnych skutkach. Od momentu jej pojawienia się chorzy zupełnie odmiennie spoglądają na siebie oraz na innych. To implikuje m.in. nową wrażliwość, jaka zaczyna się w nich tworzyć. Nie są już tacy pewni, co do możliwości dalszego życia, dlatego stawiają krytyczne pytania o sens ich choroby, cierpienia, dotychczasowego i pośmiertnego życia. Dokonują rachunku sumienia. Pojawia się wtedy najczęściej cały szereg duchowych potrzeb, które zamierzają zaspokoić w szpitalu.
W taką konieczność wpisuje się praca kapelana. Nie polega ona wyłącznie na „niesieniu” sakramentów do łóżek pacjentów – jak się potocznie uważa. Chodzi raczej według mojego rozpoznania przede wszystkim o towarzyszenie duchowe. Przybiera ono różny charakter w zależności od indywidualnych uwarunkowań i pragnień chorych oraz zdolności i umiejętności kapelana.

Chorzy posiadają potrzeby duchowe.

Nie są one tożsame z potrzebami religijnymi, choć w jakiejś mierze pokrywają się. Wyrażają się one w silnym pragnieniu uczestniczenia w relacji transcendentnej nadającej głębszy sens ich cierpieniu i ułatwiającym codzienną walkę ze zniechęceniem i bólem. Transcendentny wymiar spotkania z Bogiem umożliwia bowiem niezwykle trudny w tych warunkach dialog ze sobą oraz z współcierpiącym otoczeniem. Najczęściej prowadzi on do uświadomienia faktu, że nie są pozostawieni samym sobie oraz że mają prawo oczekiwać adekwatnej pomocy ze strony bliskich, rodziny, przyjaciół, personelu medycznego, Boga a nawet samych siebie. Kapelan jest właśnie nośnikiem duchowego ładunku i soczewką, w której można dostrzec twarze towarzyszącego Chrystusa w sobie i bliźnich. Ta perspektywa dla kapelana jest oczywista i stanowi rozsądną odpowiedź wiary na Ewangelię o Jezusie pocieszającym ludzi, przynoszącym mądre słowa, współczującym i uzdrawiającym, ale również: cierpiącym, odrzuconym, opuszczonym, zbitym, konającym i zmarłym. W takim spotkaniu antynomie opisane wcześniej znajdują „ujście” i rozwiązanie. Szczera rozmowa, modlitwa, słuchanie Słowa Bożego, krzepiąca lektura, uśmiech i współczujący smutek a przede wszystkim sakramenty Eucharystii, Namaszczenia i Pokuty są balsamem dla umęczonych dusz i ciał. Bóg będący źródłem i inspiratorem takiego stylu przywraca nadzieję cierpiącym. Posiada ona liczne twarze osób, zdarzeń i wspomnień, emocji i słów.

Kapelan w szpitalu

Można odnieść wrażenie, że pracą kapelana mogą być zainteresowane wyłącznie osoby religijne. To jest mylne przekonanie. Osoby areligijne oraz nieuznające katolickiej wykładni nie są pozbawione duchowych potrzeb. Stawiają te same pytania o sens tego, co ich spotyka i szukają sposobu do wyrażania siebie w nowej przykrej dla siebie sytuacji.
Z kilku powodów jest im jednak trudniej podjąć duchowy dialog. Przeszkodą może okazać się poza religijna przeszłość wsparta o np. świadomy agnostycyzm, ateizm, materializm, konsumpcjonizm, rozczarowanie obrazem Boga i Kościoła, itp. Aby wejść w przestrzeń duchową Absolutu muszą oni pokonać uprzedzenia i stereotypy. Wymaga to od nich uznania niewystarczalności dotychczasowych życiowych doświadczeń oraz wiary w życia duchowe, które rozwijane przynosi dodatkowe siły oraz wewnętrzny pokój.

Cierpienie duchowe osób w szpitalu

jest nieporównywalne i dramatyczne, bo osobiste i jedyne. Jego wyjątkowość polega na przyjęciu do świadomości kończącego się etapu życia, dotyczy to terminalnie chorych oraz poważnie zagrożonych utratą zdrowia lub życia. Dramat egzystencjalny zwielokrotnia się w przypadku chorób niemowlaków, dzieci i osób młodych. Ujawnia się wówczas olbrzymie cierpienie rodziny i przyjaciół, którym z mozołem przychodzi pojąć niezawinione cierpienie swoich dzieci lub przyjaciół. W szpitalu pediatrycznym codziennie spotykam się z rodzicami zmagającymi się z tą oczywistą niesprawiedliwością. Zaskakującym faktem jest to, że w zdecydowanej większości nie skupiają się oni na osobistym rozczarowaniu. Nie kierują pretensji i oskarżenia do siebie lub Boga. Nie gniewają się i nie uskarżają na własny los. Byłoby jednak nadużyciem pominięcie osób reagujących inaczej tj. w sposób drastyczny i niekiedy destrukcyjny, są to jednak sporadyczne przypadki. Większość rodziców koncentruję uwagę na stworzeniu dzieciom jak najlepszych warunków do pobytu w szpitalu. Przeorganizowują tak dotychczasowe zajęcia, aby móc towarzyszyć dziecku w trakcie pobytu w szpitalu, który w przypadku schorzeń onkologicznych trwa miesiącami i nierzadko latami. Takie poświęcenie jest krzepiącym dowodem na silne więzi międzyludzkie i kulturę chrześcijańską, która nie dopuszcza na izolację i osamotnienie w zmaganiu się z chorobą.