Katarzy

Średniowiecze było okresem trudnym dla społeczności europejskiej i niełatwym dla Kościoła. Panujące wówczas podziały społeczeństwa, zależności feudalne, znaczne różnice w wykształceniu  sprzyjały rozpowszechnianiu się najróżniejszych idei, w tym wielu sprzecznym z nauką chrześcijańską. Na taki klimat natrafił w XII wieku przybyły do zachodniej Europy kataryzm.

Geneza

Kataryzm przebył daleką drogę i to dosłownie. Jego korzenie sięgają bowiem wierzeń wywodzących się z terenów Persji, a konkretnie dualizmu spotykanego w manicheizmie i zaratusztrianizmie. Z religii tych zaczerpnięto wątek walki boga złego z dobrym, a także przeświadczenie, że to złe bóstwo stworzyło świat materialny. Koncepcje te pod wieloma sztandarami przemierzały świat, zaczynając na terenach dzisiejszej Turcji (paulicjanie), przez Bizancjum i Bałkany (bogomiłowie), by ostatecznie przez północne Włochy i pogranicze francusko-niemieckie dotrzeć do południowej Francji, gdzie osiągnęły największe wpływy.

Kataryzm stanowił syntezę wierzeń chrześcijańskich i manichejskich, przyjmując początkowo dwie formy. W odmianie “lżejszej” złe bóstwo utożsamiane było z Lucyferem, ale w drugiej odmianie (tzw. dualizm absolutny) złe bóstwo było równe mocą z dobrym, a to godziło w katolicki monoteizm i nie mogło pozostać niedostrzeżone przez władze papieskie. Dualizm absolutny stał się z czasem główną doktryną katarów, co zadecydowało w znacznej mierze o ich późniejszym losie.

Wierzenia

Podstawowym założeniem religii katarskiej jest oczywiście dualizm i wiara w to, że świat i ludzi stworzył zły bóg, są one zatem nieczyste. Prawdziwi Chrześcijanie powinni więc odciąć się możliwie od wszystkiego co stworzone zostało przez złego ducha. Sama nazwa ruchu – kataryzm – wywodzi się z greckiego “katharoi” czyli “czyści”. Czystość ta była uzyskiwana przez życie w ascezie, jednak innej niż miało to miejsce w historiach wielu świętych katolickich. Kalendarz katarski zawierał więcej dni postu niż tych w których post nie był wymagany. Sami katarzy byli jaroszami i nie spożywali mięsa, uważali bowiem, że zwierzęta, jako powstałe z nieczystego aktu cielesnego, same są nieczyste. Z tej samej przyczyny kataryzm potępiał akty seksualne u ludzi, bowiem powstałe z takiego aktu potomstwo także nie jest czyste. Za złe i nieczyste zachowanie uważano także gromadzenie bogactwa i sprawowanie władzy nad innymi.

Należy zaznaczyć jednak, że całkowita wstrzemięźliwość seksualna dotyczyła jedynie “doskonałych”, czyli katarskich przewodników i nauczycieli, szeregowi wyznawcy nie byli zobowiązani do tak surowych reguł.

Kataryzm a społeczeństwo feudalne

Wierzenia katarów wydają się dość radykalne, jak więc mogły zdobyć aż tylu wyznawców? Nie możemy na kataryzm patrzeć mając jako punkt odniesienia naszej dzisiejszej rzeczywistości. Feudalna Francja (ale także inne kraje ówczesnej Europy zachodniej) pełna była kontrastów. Władza świecka należała się monarsze i rycerstwu, które było raczej nieliczne, a wyższe stanowiska kościelne, które generowały także znaczne dochody finansowe, obsadzane były bardzo często w sposób nieetyczny (nepotyzm). Doprowadziło to do powstania niezadowolenia społecznego w klasach niższych i średnich. Były to osoby o często jedynie częściowym wykształceniu lub w ogóle tego wykształcenia pozbawione, uciskane przez klasy wyższe, wyzyskiwane i biedne. Takie osoby chętnie przyłączały się do ruchu głoszącego pochwałę ubóstwa, zniesienie feudalizmu i przemawiającego do nich w ich własnym języku. Katarzy posługiwali się własnym przekładem Pisma Świętego na język regionalny (a przynajmniej części Pisma Świętego – tej, której nie uznawali za nieczystą). Ludność europejska w tamtych czasach przykładała o wiele większą wagę do przekonań religijnych niż ma to miejsce dziś, ludzie chętniej angażowali się w ruchy religijne.

Warto wspomnieć również, że kataryzm nie faworyzował mężczyzn przy spełnianiu funkcji duchowych, jak odbywa się to w głównych nurtach chrześcijaństwa, była to więc ideologia po którą chętnie sięgały kobiety.

Upadek

Biorąc pod uwagę wszystkie powyższe kwestie, nie powinno dziwić, że Kościół Katolicki zareagował stanowczo na tą herezję. Papież Innocenty III zwołał przeciwko katarom krucjatę, która rozprawiała się krwawo z innowiercami. Jest to jedna z mniej przyjemnych kart w historii Kościoła, szacuje się, że w wyniku wszystkich działań krucjaty śmierć poniosło od 200 tysięcy do miliona katarów – nawet dziś wydaje się to dużo, a co dopiero w Wiekach Średnich. Po krucjacie ruch katarski zaczął upadać, dziś stanowi jedynie wspomnienie. Większość przekonań katarów wydaje nam się dziś dziwaczne i bezsensowne, ale warto wiedzieć, że wiele wieków temu to te przekonania zrzeszały osoby, które określały się mianem “Dobrych Chrześcijan”.