dobrymi szlakami

Filozofia dramatu

Kamila Magdalena Wolicka

Wybór DOBRA

Ks. Józef Tischner: Dialog oznacza, że ludzie wyszli z kryjówek, zbliżyli się do siebie, rozpoczęli wymianę zdań. (…) Nikt nie zamyka się w kryjówce dobrowolnie, widocznie ma jakiś powód. Trzeba ten powód uznać. W pierwszym słowie dialogu kryje się wyznanie: … z pewnością masz trochę racji. Z tym idzie w parze drugie, nie mniej ważne: … z pewnością ja nie całkiem mam rację. Wyznaniami tymi obydwie strony wznoszą się jakby ponad siebie, dążąc ku wspólnocie jednego i tego samego punktu widzenia na sprawy i rzeczy (…). Dialog to budowanie wzajemności.
Filozofii Józefa Tischnera nie da się ‘zamknąć w okowach’, bowiem pozostawił ją niejako pod opieką przyszłym pokoleniom. Uważa się go najczęściej za przedstawiciela fenomenologii, jednak to nie jest tak prosta i jednoznaczna klasyfikacja, bowiem napotykamy swoistą różnorodność refleksji powodującą trudność w jednoznacznym określeniu jego filozofii w kontekście dotychczasowych nurtów filozoficznych. Tischner określając sam siebie, stwierdza, że postanowił być filozofem ‘bez etykiety’. Terminologicznie jednak taką etykietę można mu przypisać, a mianowicie ‘filozofia dramatu’, w której znajdziemy trochę fenomenologii, egzystencjalizmu, hermeneutyki, filozofii dialogu-filozofii spotkania, a także wątki biblijne.
Tyle tytułem wstępu. Zapraszam więc w filozoficzną wędrówkę śladami filozofii ks. Józefa Tischnera, która przede wszystkim była i jest filozofią człowieka. Trzeba jednak wyraźnie zaznaczyć, że filozofia dramatu nie stanowi jakiejś absolutnie nowoczesnej koncepcji filozoficznej, oderwanej całkowicie od dotychczasowych sposobów myślenia. Wręcz przeciwnie. Tischner drobiazgowo analizuje rozważane na przestrzeni dziejów najróżniejsze zagadnienia filozoficzne, czasem także teologiczne, które występują blisko siebie. Najwięcej jednak uwagi poświęca tym zagadnieniom, które bezpośrednio lub pośrednio dotyczą szeroko rozumianej filozofii człowieka. Można zatem zadać pytanie – czego dotyczy Tischnerowska filozofia dramatu? Jawi się ona jako niezwykle ważna propozycja wizji człowieka we współczesnej filozofii chrześcijańskiej. Pragnie ukazać całą wyjątkowość i niepowtarzalność ludzkiej egzystencji, rozpiętej pomiędzy nihilizmem a wiarą, pomiędzy rozpaczą a nadzieją. W tych granicach pada pytanie o najgłębszy sens ludzkiej egzystencji, pytanie o sens cierpienia, sens trudu, sens śmierci, sens troski o dobro. W filozofii bowiem według Tischnera, ostatecznie chodzi o ‘ratowanie człowieka’.
W filozofii dramatu wyróżnia się stosunek człowieka do świata (sceny) i człowieka do drugiego człowieka. Relacja człowiek-człowiek charakteryzuje związek dialogiczny. W związku dialogicznym naprzeciw siebie staje ‘Pytający’ i ‘Zapytany’. Według Tischnera, związek dialogiczny daje świadomość obecności drugiego człowieka – dzięki pytaniu wie, że obok niego jest drugi człowiek. Filozofia dramatu analizuje także fenomen spotkania człowieka z Bogiem – to właśnie spotkanie stanowi dla omawianego filozofa główny rdzeń dramatu.
Osoba ludzka jest dla Józefa Tischnera osobą dramatu – ośrodkiem indywidualnych wartości, obejmujący jej własne cechy, zdolności, umiejętności. Kontakt takich jednostek nazywa spotkaniem. Wyróżnił trzy odmiany spotkań – relacji: relację wzajemności (wartości uzupełniają się, a jednostki świadczą wzajemne usługi); relację przeciwieństwa (jednostki prezentują przeciwne zespoły wartości, np. policjant i przestępca, niemożliwe do pogodzenia ani do uczestnictwa); relację władania (jednostki są sobie podporządkowane dobrowolnie). Owe relacje nazywa polami obecności, bądź polami obcowania jednostek. Tworzą one strukturę stosunków międzyludzkich. Zło bierze się z aktywności jednostek naruszających normalne obcowanie – ujawnia się wówczas dramat człowieka, czyli zagrożenie dobra. Filozofia dramatu jest filozofią otwartą – jest nie tylko okazją do studiowania filozoficznej myśli Tischnera, ale jest też zaproszeniem do dalszego rzetelnego i odpowiedzialnego filozofowania, to znaczy do uczestnictwa w szczególnym zadaniu, jakim jest zgłębianie prawdy o człowieku jako podmiocie dramatu. Filozofia dramatu jest także drogą. Jej punktem wyjścia jest przestrzeń aksjologiczna, punktem dojścia agatologia. Dlatego też filozofia dramatu jest walką o człowieka na gruncie filozofii, a jej zasadniczą treścią jest myśl, że tylko Dobro jest w stanie ocalić.
Filozofia dramatu jest filozofią człowieka, którą przenika głęboka nadzieja i wiara w to, że pomimo nieustannie zagrażającego zła człowiek staje się prawdziwie sobą, wybierając Dobro. Filozoficzna koncepcja Tischnera to niezwykle odważny głos w toczącym się sporze o istnienie człowieka. Co więcej, otrzymując od Tischnera swoistą metodę, warto włączyć się w ów spór i kontynuować głęboką refleksję o człowieku w duchu filozofii dramatu.

14 lat temu

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *