Najważniejsze jest współdziałanie wszystkich obywateli dbających nie tylko o własny interes, ale też o dobro ogółu
Pojęcie to jest raczej wieloznaczne. W najwęższym znaczeniu dotyczy ono głównie sfery ekonomicznej obszaru swobodnej wymiany dóbr i usług. Jednak lepiej rozumieć je jako zbiorowość ukształtowaną dzięki działaniu różnych instytucji życia powszechnego (na przykład wybory). Te instytucje pozwalają obywatelom świadomie uczestniczyć w życiu publicznym.
Historia
Idea została zapoczątkowana przez Arystotelesa, który wiązał ją z państwem jako tworem idealnym. Powrócili do niej myśliciele oświecenia. Jednak John Locke i Georg Wilhelm Hegel podkreślali niezależność społeczeństwa od instytucji państwa, które nie powinno ingerować w ekonomię. To dawałoby społeczeństwu swobodę działania, ograniczoną tylko normami prawnymi. Tak więc, pojęcie ‘społeczeństwa obywatelskiego’ było i jest kojarzone z demokracją. A rozpowszechniło się w XX wieku.
Poznański czerwiec 1956
Samoorganizacja obywateli
O społeczeństwie obywatelskim nie mówimy jednak tylko przy omawianiu krajów demokratycznych. Przykłady samoorganizujących się obywateli obserwowaliśmy w krajach będących pod wpływem Związku Radzieckiego. Pokazują to spontaniczne bunty społeczeństwa takie jak na przykład „poznański czerwiec”. Najważniejsze jest współdziałanie wszystkich obywateli dbających nie tylko o własny interes, ale też o dobro ogółu.
W państwie demokratycznym funkcjonowanie społeczeństwa obywatelskiego zależy od uwarunkowań prawno-ustrojowych. Określają one w jakim stopniu samoorganizujące się społeczeństwo będzie mogło wyrażać swoje opinie w formach legalnych. Jednak nawet w państwach demokratycznych występują problemy z prawidłowym funkcjonowaniem społeczeństwa obywatelskiego. W państwach, które nie posiadają tradycji demokratycznych pojawiają się nielegalne sposoby manifestowania niezadowolenia (na przykład blokady i strajki), nieumiejętność tworzenia kompromisów czy też nieufność do polityków i przedsiębiorców. Brak też często świadomości obywatelskiej w najbardziej elementarnych dziedzinach jak dbanie o czystość i dobra publiczne. Zbyt zawiła machina biurokratyczna blokująca pomoc najbardziej potrzebującym to kolejny problem.
Polska
Niestety nasze społeczeństwo jest doskonałym przykładem społeczeństwa, które cierpi na brak tradycji demokratycznej. Można mieć tylko nadzieje, że ta sytuacje będzie się systematycznie polepszać.