Ścisła hierarchia
Społeczeństwo mrówek jest podzielone w wyraźny sposób na tzw. kasty, które mają do spełnienia określone role w całej społeczności. Ma to również przełożenie na rozmiary członków poszczególnych kast, np. największą mrówką jest królowa, dużo większa od robotnicy. Są również nie w pełni ukształtowane gatunki, w którym system kast nie jest aż tak bardzo rozbudowany i praktycznie każda samica może mieć własne potomstwo. Nie jest jednak ta właściwość wykorzystywana ze względu na to, że zaginęła by zdolność społecznego współdziałania, ponieważ każda samica zajęłaby się własnym potomstwem, zamiast działać w imię dobra wszystkich. Każdy gatunek ma swój sposób wybierania samicy do rozrodu (czyli gameraty).
W przyrodzie nie trudno znaleźć różne przykłady rozwiązywania problemów hierarchicznych. Niektóre gatunki mrówek, złożone z małej liczby osobników (maksymalnie do 100), okaleczają swoje samice zaraz po narodzinach w taki sposób, aby nie były atrakcyjne dla samców i aby zdolność do rozmnażania posiadała jedynie królowa. Po jej śmierci jej miejsce zajmuje pierwsza samica, która się wylęgnie i która od tej pory rozpoczyna okaleczanie każdej nowo narodzonej samicy. Kolejnym sposobem na pilnowanie porządku w gnieździe jest ustalenie ścisłego porządku hierarchicznego. Na szczycie stoi zawsze gamerat, a niżesz poszczególni członkowie społeczności, w tym według znaczenia: mrówki, opiekujące się gameratem, poczwarki, piastunki larw i jaj, oraz zbieraczki pokarmu. Po śmierci gamerata jego funkcję przejmuje mrówka z niższego szczebla.
Mądrzy budowniczy
Mrówki żywią się pokarmem dostarczonym przez mszyce, które żerują na częściach roślin, wysysając z nich odżywcze płyny. W zamian zapewniają swoim chlebodawcą (a ściślej sokodawcą) ochronę przed drapieżnymi owadami, które gustują we mszycach, np. biedronkami.
Gniazdo mrówek może wyglądać różnie w zależności od gatunku. Wszędzie jednak jest mniej więcej ten sam podział na poszczególne jego sekcje. Pierwszą z nich są komory z potomstwem, będące jednocześnie najpilniej strzeżonym miejscem w całym gnieździe. Przypuszcza się, że specyficzne warunki, potrzebne do wychowywania potomstwa, narzuciły ewolucyjnie konieczność budowy złożonych struktur gniazd.
Jedne z największych gniazd tworzą czerwone mrówki leśne. Są one budowane w ten sposób, żeby wewnątrz zawsze panowała mniej więcej taka sama temperatura. Zadanie to jest osiągnięte dzięki odpowiedniemu nachyleniu ścian kopca do promieni oraz materiałowi, wypełniającemu jego wnętrze, czyli szczątkom roślinnym, które dostarczają ciepło w procesie rozkładu. Przeciwwagę stanowi doskonały system wentylacyjny kopca. Zdolność budowy tak złożonych i precyzyjnie działających gniazd jest przede wszystkim domeną owadów społecznych, złożonych z wielu osobników. Wśród mrówek istnieją gatunki, które skupiają się w małych grupach i nie mają możliwości wybudowania zbyt dużej konstrukcji, jakkolwiek również odniosły sukces ewolucyjny. Wykorzystują one szczeliny między skałami lub pęknięcia w betonie. Często budują gniazdo wprost pod kamieniem, co zapewnia podobne warunki, jak w przypadku kopca. Bywa, że jeden gatunek zamieszkuje kopiec stworzony przez inny gatunek i przystępuje do pożerania potomstwa swojego gospodarza, co oczywiście kończy się jego wyginięciem.
Nowe na dwa sposoby
Świeżo zaplemnione królowe starają się zapewnić sobie korzystne warunki do wydania potomstwa. Zakładanie nowego społeczeństwa przez królową odbywa się na 2 sposoby: zależnie i niezależnie. Pierwszy typ, jeśli związany jest z czasowym pasożytnictwem, polega na tym, że wnika ona do społeczeństwa obcego gatunku (posiadając specjalne przystosowania do tłumienia agresji atakujących ją z początku mrówek) i zabija jego królową. Miejscowe robotnice odtąd opiekują się potomstwem obcej mrówki. W miarę jak wymierają, ich miejsce zajmuje gatunek pasożyta. W końcu gniazdo powraca do jednogatunkowości (choć z innym gatunkiem). Mrówki zakładające gniazda niezależnie, samodzielnie kopią w ziemi jamki (zalążki przyszłego gniazda) i opiekują się potomstwem do czasu wylęgnięcia pierwszych dorosłych robotnic.Warto zainteresować się bliżej ciekawym życiem tych pracowitych owadów.
* Film animowany
Tylko mrówki?
„Dawno temu w trawie” to historia pewnego gapowatego naukowca, zakochanego w księżniczce (a jakże), który sprowadza wielkie kłopoty na mrowisko, którego jest mieszkańcem (nie za bardzo poważanym – niestety).
Bajka (jedna z pierwszych) stworzona za pomocą grafiki komputerowej, jeszcze sprzed „Shreka”. Humor tu subtelniejszy, a i bohaterowie, (chociaż to tylko mrówki) bardziej ludzcy. Warto obejrzeć (chociaż to „tylko” bajka).
Dawno temu w trawie (A Bug’s Life), reż. John Lesseter, USA 1998.