Godność ludzka dotyczy każdego człowieka, bez względu na płeć, na to jakie stanowisko się zajmuje, z jakiego kraju się pochodzi, jakiej jest się rasy i rodzaj wyznawanej religii.
Już Arystoteles uważał poczucie godności za cnotę, a Emmanuel Kant podkreślał, by człowieka traktować jako cel sam w sobie, a nie jako narzędzie do osiągnięcia jakiegoś celu.
Godność nierozerwalnie związana jest szacunkiem, szacunkiem człowieka zarówno do samego siebie jak i do drugiego człowieka, bez względu na wszystko tzn. również wtedy, gdy mamy do czynienia z człowiekiem popełniającym przestępstwo lub inny czyn niemoralny.
Słowo „godność” można rozumieć na dwa sposoby. Pierwszy oznacza po prostu: imię i nazwisko. Drugi nie jest już taki prosty do wyjaśnienia.
Każdy i każda ma prawo
Godność powinien posiadać każdy i każda z nas. Wówczas człowiek jest świadomy własnych wartości, jednak nie wywyższa się z tym nad innymi. Potrafi drugiemu wskazać dobra, jakie niesie z sobą życie, darzy szacunkiem innych. Posiada też szacunek dla samego siebie oraz honor i dumę.
Godność osoby ludzkiej ma podstawę w stworzeniu jej na obraz i podobieństwo Boże, obdarzonej duchową i nieśmiertelną duszą, rozumiem i wolną wolą. Osoba ludzka jest zwrócona do Boga i przeznaczona do szczęścia wiecznego. Zakłada w sobie prawość sumienia moralnego (gdy prawda o dobru moralnym, uznana przez sąd sumienia, jest zgodna z prawem rozumu i prawem Bożym). Z racji tejże samej godności osoby, człowiek nie powinien być przymuszony do działania wbrew sumieniu i nie powinien też spotykać się z przeszkodami, gdy działa zgodnie ze swoim sumieniem. Godność to pozytywna wartość człowieka, która winna przysługiwać mu w kontakcie z innymi ludźmi.
Ściśle odnosi się do pojęcia wolności i moralności, tym samym wykluczając postawy charakteryzujące się egoizmem, traktowaniem drugiego człowieka w sposób przedmiotowy (jako towar lub rzecz), egocentryczny i roszczeniowy. Ks. Tischner pisał, że to dzięki godności i nadziei jaką człowiek w sobie nosi, w każdej chwili można porzucić swoje negatywne przyzwyczajenia, dokonać pozytywnej zmiany i osiągnąć pewne „moralne dostojeństwo”.
Dwa rodzaje godności
Pojęcie „godność”, choć różnie rozumiane i ujmowanie, jest jednak ściśle związane z przekazem o wolności i rozumności ludzkiej istoty. Obecnie odróżnia się godność ludzką i osobistą. Pierwsza z nich to zasługująca na szacunek własny i innych ludzi wartość człowieczeństwa, przysługująca każdemu człowiekowi bez wyjątku, ze względu na sam fakt jego istnienia. Jest własnością niestopniowaną – powinna ona przysługiwać wszystkim w tym samym, równym stopniu, bez względu na jakiekolwiek zasługi lub zaniedbania, psychiczne zdrowie lub chorobę czy też inne czynniki różnicujące ludzi. Z poszanowania godności ludzkiej wynika koncepcja i praktyka poszanowania praw człowieka, które obowiązują na mocy umów międzynarodowych, a co za tym idzie – budzi liczne kontrowersje (np. w przypadku eutanazji, przerywania ciąży itd.). Godność osobista jest rozumiana jako wynik osobistej postawy danego człowieka, jego czynów, zasług lub poglądów – można ją zyskiwać bądź tracić.
Kryteriami poczucia godności i uznania godności innych są: traktowanie człowieka jako celu, a nie jako instrumentu, zgodność własnego postępowania z systemem wartości, satysfakcja z realizowania dobra.
Godność jest wartością społeczną ukierunkowaną na życzliwość i przyzwoitość, szacunek, a także na moralne zachowanie. Najczęściej pojęcie to poruszane jest w filozofii chrześcijańskiej, gdyż związane jest z pojęcie sumienia i życia zgodnie z sumieniem, gdzie człowiek, ze względu na swą godność (która należy mu się z samego faktu bycia istotą ludzką) nigdy nie może zostać poniżony i unicestwiony. Wynika to z tego że został stworzony na obraz i podobieństwo Boga (Rdz. 1,27) obdarzony duchową i nieśmiertelną duszą, rozumem i wolną wolą . Godność jest czymś czego nie można mu odebrać (jest wartością nieutracalną).
Pojęcie godności w prawie
Konstytucja Polski stawia godność na najwyższym poziomie, gdyż jako jedyna z wartości nie może być ograniczona w żaden sposób i stanowi podstawę interpretacji całego systemu prawa, który chroni godność jako dobro osobiste, a jej naruszenie jest przestępstwem.
Unia Europejska w Karcie zatytułowanej „Godność” wymienia: prawo do życia, prawo do integralności cielesnej oraz zakazuje tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania, karania oraz niewolnictwa i pracy przymusowej.
Powszechna deklaracja praw człowieka, stwierdza w preambule, iż „uznanie przyrodzonej godności oraz równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jest podstawą wolności, sprawiedliwości i pokoju świata”, zaś w artykule 1, że „wszyscy ludzie rodzą się równi pod względem swej godności i swych praw.”.
Godność osobista
Godność osobista jest czymś innym niż godność osobowa (godność ludzka) i może zostać przez kogoś naruszona lub nawet można jej kogoś pozbawić. Wynika ona z osobistego – wewnętrznego przekonania człowieka o sobie samym i szacunku do siebie samego, a także ocenie swojego postępowania pod względem moralnym i etycznym. Jest to obraz jaki człowiek buduje o sobie, reprezentując dane wartości w społeczeństwie i wzbudzając w nim pozytywne emocje.
Poprzez sprzeniewierzenie się swoim wartościom,ulegając nieakceptowanym normom, ale też poniżanie innych (szczególnie w obecności osób trzecich), wygłaszając negatywne opinie i źle traktując drugiego człowieka, można bardzo łatwo doprowadzić do zaniżenia poczucia godności takiej osoby, a w skrajnych przypadkach nawet jej odebrania.